"Αγαλματάκια"

Πλατεία Δημήτρη Βαρουτίδη (πρώην Αναλήψεως)

varoutidis_square_Βig

Το "Μνημείο Εργασίας" ή "Μνημείο Χαμένων Πατρίδων" στην αρχική του μορφή. [πηγή: Πάλαι Ποτέ στο Βύρωνα]

Η σημερινή πλατεία Δημήτρη Βαρουτίδη (τέως πλατεία Αναλήψεως), αποτελεί ενα σημαντικό ιστορικό τοπόσημο της περιοχής του Βύρωνα. Αρχικά γιατί φιλοξενεί μέρος ενός γλυπτού συνόλου που ονομαζόταν «Μνημείο Εργασίας» και ήταν έργο του πολυβραβευμένου γλύπτη Κώστα Κλουβάτου. Το μνημείο απεικόνιζε ανθρώπους του μόχθου, έναν κτίστη, έναν ξυλουργό κι έναν σιδερά. Οι φιγούρες αυτές ("αγαλματάκια") συμβόλιζαν και την εργατική τάξη εν γένει αλλά και τους κατοίκους του Βύρωνα που έχτισαν με κόπο την πόλη τους. Το μνημείο είχε τοποθετηθεί επί δημαρχίας Άγγελου Κωνσταντιλιέρη (1951-1959). Εκτός της συμβολικής του αξίας, απέκτησε και πολιτική αξία ιδιαίτερα στα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια με αποτέλεσμα να αποσυρθεί κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Αν και αποκαταστάθηκε το 1975, η ζημιά που προκλήθηκε με την απόσυρσή του είναι ακόμα φανερή και το μνημείο δεν πήρε ποτέ ουσιαστικά την αρχική του μορφή.
Η πλατεία όμως έχει σημασία και γιατί η ονομασία της αποτελεί φόρο τιμής σε έναν ήρωα της Εθνικής Αντίστασης, κάτοικο του δήμου Βύρωνα, και μέλος της ΕΠΟΝ και τού ΕΛΑΣ, που έχασε τη ζωή του στον αγώνα το 1944, και γιατί διασώζει τα λίγα αυτά ψήγματα ενός αρχικά μεγάλου έργου τέχνης. 

Συμπληρωματική πληροφορία

Ο Δημήτρης Βαρουτίδης γεννήθηκε στη Μικρά Ασία το 1920 και ήρθε στην Ελλάδα δύο ετών, αρχικά στη Μυτιλήνη και αργότερα στο Βύρωνα. Στην περίοδο της κατοχής οργανώθηκε στην ΕΠΟΝ και στον ΕΛΑΣ. Στις 9 Αυγούστου 1944, δυο μόνο μέρες μετά το Μπλόκο του Βύρωνα, στη Δάφνη (τότε Κατσιπόδι) γινόταν σύσκεψη της ΕΠΟΝ. Οι Γερμανοί έκαναν μπλόκο στην περιοχή και παγίδευσαν πολλούς αντιστασιακούς αλλά και κατοίκους της περιοχής. Όταν ένας μασκοφόρος καταδότης τον αναγνώρισε, ο Βαρουτίδης τράβηξε την κουκούλα του και τον έφτυσε κατάμουτρα, κάτι που οδήγησε στην άμεση εκτέλεσή του.
Ο Κώστας Κλουβάτος γεννήθηκε το 1921 και σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και στο εργαστήρι γλυπτικής του Θ. Απάρτη. Καθιέρωσε στην Ελλάδα τη "χωροπλαστική", τη δημιουργία δηλαδή γλυπτών συνόλων που διαμορφώνουν την ταυτότητα των σημείων στα οποία εκτίθενται. Ήταν ιδρυτικό μέλος της "Ομάδας Α", στην οποία συμμετείχαν καλλιτέχνες που ήθελαν να φέρουν την τέχνη κοντά στο κοινό, χωρίς πολιτικές ταυτότητες και διαχωρισμούς. Μεταξύ των έργων του συγκαταλέγονται πλήθος ηρώα και αδριάντες σημαντικών προσώπων. Το Μνημείο Εργασίας ή Μνημείο των Χαμένων Πατρίδων ήταν ένα από τα σημαντικότερα έργα του στην Αθήνα.
Τα γνωστά σήμερα ως "αγαλματάκια" είχαν χρηματοδοτηθεί από τον Σμυρνιό στην καταγωγή ελληνοαμερικανό επιχειρηματία Μιχάλη Λάσκαρη. Ονομάστηκαν "Μνημείο των Χαμένων Πατρίδων", καθώς στην αρχική τους μορφή στη βάση του συμπλέγματος υπήρχαν τέσσερις μπρούντζινες πλάκες όπου εικονίζονταν ανάγλυφα σκηνές του ξεριζωμού του μικρασιατικού ελληνισμού και της μετεγκατάστασης στην Ελλάδα (τετραλογία: Ευδαιμονία-Καταστροφή-Προσφυγιά-Αποκατάσταση). Ο δωρητής είχε μάλιστα αφιερώσει το μνημείο "στον τίμιο μόχθο του εργαζόμενου ανθρώπου και στη μνήμη του εργάτου πατρός" του. Δυστυχώς όταν το μνημείο αποσύρθηκε, οι μπρούντζινες ανάγλυφες πλάκες καταστράφηκαν και η επιγραφή υπέστη σημαντική φθορά. Οταν ο δήμαρχος Δ. Κωνσταντιλιέρης τα έστησε ξανά στο Άλσος της Αγίας Τριάδας, οι μορφές βανδαλίστηκαν. Τελικά τοποθετήθηκαν, με εμφανή τα σημάδια των βανδαλισμών, στην πλατεία Αναλήψεως (Δ. Βαρουτίδη) επί δημαρχίας Ν. Χαρδαλιά.